در دهه شصت و با توجه به اینکه جنگی هشت ساله در جریان بود، مردم نیاز بیشتری به تماشای آثار کمدی در تلویزیون و به خصوص سینما داشتند. چرا که به این ترتیب از جنگ و وقایع ناگوار آن ولو برای دو ساعت دور شده و حال و هوای بهتری پیدا میکردند. به همین خاطر هم بخشی از آثار تولید شده سینمایی در این دهه را آثار کمدی تشکیل میدادند که بخش مهمی از آنها در جمع پرفروشترینهای سال قرار گرفتهاند. در عین حال در این یک دهه شاهد تولید انواع مختلف کمدی بودهایم که همین امر در کشاندن طیف های مختلف سنی به سالن های سینما موثر بوده است.
بررسی کمدی های پرفروش دهه شصت
مردی که زیاد میدانست
یدالله صمدی از نسل نوپای فیلمسازی پس از انقلاب در نخستین فیلم خود سراغ سوژهای جذاب رفته و زندگی جوانی به نام جواد را به تصویری کشیده که روزی با پیرمردی مرموز در پارک مواجه می شود. پیرمرد روزنامه چاپ چند روز بعد را به جواد داده و همین موضوع دیگ طمع او را میجوشاند. یک ایده اولیه جذاب که سروشکل درستی پیدا کرده و منطق داستانی خوبی هم دارد. همزمان شدن اتفاق یاد شده با نخستین حمله هوایی عراق به تهران، فضای مناسبی را برای تغییر بنیادین جواد که همیشه در حسرت ثروت دیگران بوده به وجود میآورد. مردی که زیاد میدانست با وجود آن که پیام اخلاقی نسبتا گلدرشتی هم دارد، پایانبندی خوبی داشته و بسیار مدیون بازی بازیگر نقش اولاش عنایتالله شفیعی است.
کفشهای میرزا نوروز
محمد متوسلانی که پیش از انقلاب سابقه کارگردانی و بازیگری داشته و اغلب آثارش هم درونمایه کمدی داشتند، این فیلم را براساس فیلمنامهای از داریوش فرهنگ ساخته است. متوسلانی به خوبی توانسته فیلمنامه شخصیتمحور و پر از شوخی فرهنگ که در راس آنها شخصیت خسیس میرزا نوروز قرار دارد را به تصویر کشیده و از لودگی نیز بپرهیزد.از نقطه نظر تکنیکی نیز فیلم سروشکل شسته رفتهای داشته و با توجه به کمبود امکانات فنی در آن سالها نمره قبولی میگیرد.علی نصیریان نیز انتخاب مناسبی برای نقش میرزا نوروز بوده که به خوبی هم با خصوصیات نقش مطابقت دارد.سادهدلی موجود در شکل بازی نصیریان در کنار اندک رندیای که چاشنی آن کرده، به خلق نقشی بهیادماندنی منجر شده است.برای مثال تنها کافی است به عجز و لابههای او هنگام محاکمه در حضور حاکم شهر توجه کنید.
روایت وبسایت imdb از فیم کفش های میرزا نوروزی در صفحه معرفی این فیلم:
In this comedy set in premodern Iran Mirza Norooz is a pharmacist who is unwilling to discard his old worn-out shoes and buy new ones. This causes the people in his town to ridicule him and makes him unfit to appear at public functions. His wife and children are no longer able to tolerate the situation. They have left him and made the purchase of new shoes the conditi.
در این کمدی که در ایران دوران پیشامدرن روایت میشود، میرزا نوروز داروسازی است که حاضر نیست کفشهای کهنه و فرسودهاش را دور بیندازد و کفش جدیدی بخرد. این رفتار باعث میشود مردم شهر او را به تمسخر بگیرند و او برای شرکت در مراسمهای عمومی نامناسب تلقی شود. همسر و فرزندانش نیز دیگر این وضعیت را تحمل نمیکنند و او را ترک کردهاند. شرط بازگشت آنها، خرید یک جفت کفش جدید است.
اتوبوس
یکی دیگر از کمدیهای پرفروش دهه شصت به کارگردانی یدالله صمدی که براساس کتاب پرونده قدیمی پیرآباد نوشته محمود دولت آبادی ساخته شده و به سیاق فیلمهای آن دوره پیام اخلاقی واضحی هم دارد. داستان دو طایفه بالاده و پایینده که کدورتی قدیمی از یکدیگر داشته و با خرید اتوبوسی کهنه توسط یکی از آنها دیگری هم به صرافت خرید میافتد و همین موضوع زخم کهنهای را باز میکند. اتوبوس به خوبی از فضا و فرهنگ منطقه آذربایجان بهره گرفته و قصه خود را با ریتمی مناسب به آخر میرساند.حمید طاعتی و مرتضی احمدی نیز در دو قطب مختلف داستان بازیهای درخشانی را ارائه کردهاند.
ماموریت
اکبر عبدی یکی از پولسازترین بازیگران دهه شصت به حساب میآید که پس ازبازی در مجموعههای محبوب تلویزیونی سر از سینما در آورده و به ستاره سینمای کمدی تبدیل شد. حسین زندباف در ماموریت سراغ عبدی و قابلیتهایش در تیپسازی رفته و کارمند سادهای به نام تقی را خلق کرده که عاشق کاراگاهبازی و حل معماهای اینچنینی است. ماموریت شکلی از کمدیهای مشهور به بزن بکوب است که با هجو و کاریکاتور درهم آمیخته است! با این حال ریتم سریع کار در کنار شوخیهای فراوان آن، مورد توجه تماشاگران قرار گرفته و جایگاه عبدی را به عنوان کمدین در سینمای ایران محکم کرد.
اجاره نشینها
یکی از محبوبترین کمدی های تاریخ سینمای ایران ساخته داریوش مهرجویی که تقریبا همه اجزای آن در بهترین حالت ممکن قرار داشته و واقعا نمیتوان جز مواردی کاملا جزیی از آن ایراد گرفت. قصه مالک و مستاجر و آدمهایی که مابین صاحبان دو آژانس املاک منطقهای خلوت و تازهساز قرار گرفتهاند. شخصیتهای پرتعداد فیلم نیز طیف متنوعی از تیپ-شخصیت و تیپ به حساب میآیند که به شکل مطلوبی در کنار یکدیگر قرار گرفته و قصه را پیش میبرند. از عباس آقا سوپرگوشت و قندی و برادرش تا توسلی و آقا باقری. شوخیهای فوق العادهای هم توسط مهرجویی نوشته و اجرا شده که هنوز پس از گذشت نزدیک به چهار دهه تازگی و شیرینی خود را از دست نداده است. اجاره نشینها به لحاظ گروه بازیگران هم فوقالعاده غنی است که در راس آنها عزت الله انتظامی، اکبر عبدی و حمیده خیرآبادی قرار دارند.
خواستگاری
یکی از اقشار سنی که سینمای ایران و به ویژه گونه کمدی کمتر به آنها اعتنایی داشته، مردان و زنان کهنسال هستند. کاری که مهدی فخیمزاده در خواستگاری انجام داده و لقب پرفروشترین فیلم سال ۱۳۶۹ را از آن خود کرده است. قصه پیرمردی که پس از فوت همسرش در خانه فرزندانش روزگار میگذراند اما بر اثر یک اتفاق و آشنایی با زنی همسن و سال خودش قصد ازدواج مجدد میکند. قصه ساده اما پر از فرازوفرود فیلم بسیار به مذاق تماشاگران آن سالهای سینمای ایران خوش آمده و در پخشهای تلویزیونیاش نیز همچنان مخاطبان فراوان دارد. هادی اسلامی ستاره بیچون و چرای خواستگاری است که نقش را شیرین از کار درآورده و چند لحظه درخشان همچون سکانس مجلس ختم دوست قدیمیاش و نیز تعقیب و گریز با اتومبیل دوست قدیمیاش را خلق کرده است.
آپارتمان شماره ۱۳
چهارمین کمدی یدالله صمدی فیلمساز پرکار دهه شصت که یکی از مهمترین ستارههای سینمای کمدی را با خود دارد: علیرضا خمسه. بازیگر با استعداد آن سالهای سینمای ایران که در این فیلم در نقش مرد جوانی به نام ماشاالله ظاهر شده که برای فروختن آپارتمان پدری از کرمان به آمده و در این مسیر به مشکلات متعددی برخورد میکند. فیلم سرشار ازکمدی موقعیت و کلامی است که اولی بر دومی غلبه دارد و ستاره آن هم خود علیرضا خمسه است. برای مثال میتوان به سکانس طولانی عروس بردن از آرایشگاه واحد کناری آپارتمان ماشالله و شوخیهای فوق العاده آن یاد کرد. همین طور میوهفروشی پایین آپارتمان با بازی درخشان زندهیاد جمشید اسماعیل خانی که به خوبی تماشاگران آپارتمان شماره ۱۳ را میخنداند.
گلنار
«گلنار» یکی از محبوبترین فیلمهای کودکانه و کمدی تاریخ سینمای ایران است که توسط کامبوزیا پرتوی ساخته شده و در دهه ۶۰ طرفداران زیادی پیدا کرد. داستان فیلم درباره دختری روستایی به نام گلنار است که با دستمال آبی مادرش وارد جنگل میشود و توسط دو خرس گروگان گرفته میشود. شخصیت گلنار با مهارتش در پختن کلوچه و رفتار شوخطبعانهاش، به شکل جذابی در طول داستان پیش میرود. شوخیها و موقعیتهای طنز فیلم، با وجود گذشت سالها، هنوز تازگی و شیرینی خود را حفظ کردهاند.
جدول کمدی های پرفروش دهه شصت
| عنوان فیلم | کارگردان | خلاصه داستان | ویژگیهای برجسته |
|---|---|---|---|
| مردی که زیاد میدانست | یدالله صمدی | داستان جواد که با پیرمردی مرموز در پارک مواجه میشود و این مواجهه زندگی او را تغییر میدهد. | پایانبندی مناسب، بازی خوب عنایتالله شفیعی |
| کفشهای میرزا نوروز | محمد متوسلانی | داستان شخصیت میرزا نوروز، خسیس و دغلباز که در آن بازی علی نصیریان به یادماندنی است. | پرهیز از لودگی، بازی عالی علی نصیریان |
| اتوبوس | یدالله صمدی | داستان دو طایفه آذربایجانی که با خرید اتوبوسی کهنه اختلافات قدیمی خود را باز میکنند. | فضای آذربایجان، ریتم مناسب، بازی درخشان حمید طاعتی و مرتضی احمدی |
| ماموریت | حسین زندباف | داستان تقی، کارمندی ساده که عاشق معماها و حل مسائل کارآگاهی است. | کمدی بزن بکوب، بازی فوقالعاده اکبر عبدی |
| اجاره نشینها | داریوش مهرجویی | داستان افراد مختلف که در یک ساختمان جدید با هم زندگی میکنند. | شوخیهای عالی، بازی برجسته عزتالله انتظامی و اکبر عبدی |
| خواستگاری | مهدی فخیمزاده | داستان پیرمردی که قصد ازدواج مجدد دارد و با موانع مختلف روبرو میشود. | کمدی عاشقانه، بازی عالی هادی اسلامی |
| آپارتمان شماره ۱۳ | یدالله صمدی | داستان مردی که برای فروش آپارتمان پدریاش از کرمان به تهران آمده و با مشکلاتی روبرو میشود. | کمدی موقعیت و کلامی، بازی درخشان علیرضا خمسه |
به نظرم توی کمدیهای دهه شصت، ماموریت یه فیلم متفاوت بود که اکبر عبدی تونست توش هنر خودش رو کاملاً نشون بده. اون نقش کارمند سادهای که همیشه توی رویاهای خودش کارآگاهبازی درمیاره، واقعاً جذاب بود و کلی موقعیت طنز بامزه تو فیلم داشت. این فیلم جزو اولین کارهایی بود که نشون داد عبدی چقدر توانایی داره و بعدها توی سینمای کمدی ایران یه ستاره شد. هنوزم اون صحنههایی که میخواست پروندههای پلیسی رو خودش حل کنه برام جالبه. شما هم فکر میکنید ماموریت یکی از بهترین نقشهای کمدی اکبر عبدی بود؟
ماموریت یکی از اون فیلمهایی بود که نشون داد اکبر عبدی چقدر در اجرای نقشهای طنز خلاقیت داره. شخصیت کارمند سادهای که خیالپردازیهای کارآگاهی داره، باعث خلق لحظات بامزهای توی فیلم شد و این همون چیزی بود که عبدی رو توی سینمای کمدی ایران تثبیت کرد. هنوز هم خیلیها این فیلم رو به عنوان یکی از آثار بهیادماندنی اون دوران میشناسن. شما هم فکر میکنید ماموریت یکی از بهترین نقشهای کمدی اکبر عبدی بود؟
دهه شصت پر بود از فیلمهای کمدی که مردم رو برای دو ساعت از حال و هوای جنگ دور میکردن، اما به نظرم “اجارهنشینها” یه چیز دیگه بود! هم داستان جذاب و پر از موقعیتهای طنز داشت، هم بازیهای بینظیر از بازیگرای بزرگی مثل عزتالله انتظامی و اکبر عبدی. خیلی از شوخیهاش هنوزم تازگی داره و باعث خنده میشه. به نظرم، این فیلم فقط یه کمدی ساده نبود، یه نقد اجتماعی ظریف هم توش وجود داشت که مهرجویی خیلی خوب تونسته بود نشون بده. کاش الان هم چنین فیلمهایی ساخته بشه که هم خندهدار باشن، هم عمق داشته باشن.
به نظرم “کفشهای میرزا نوروز” از اون دسته فیلمهاییه که به سختی میشه مشابهش رو توی سینمای امروز پیدا کرد. طنز این فیلم فقط برای خندوندن نبود، بلکه یه پیام اجتماعی قوی هم داشت. این ویژگی باعث شد که فیلمهایی مثل این نهتنها ماندگار بشن، بلکه هنوزم تماشای اونها لذتبخشه. این روزا بیشتر فیلمهای کمدی دنبال فروش گیشه و شوخیهای سطحی هستن و دیگه اون روایتهای طنز-انتقادی کمتر به چشم میخوره. شاید “اجارهنشینها” آخرین نمونه قوی از این سبک بود که هم طنز داشت و هم پیام اجتماعی قوی. فکر میکنی هنوز هم جای چنین فیلمهایی توی سینمای ایران خالیه؟
چقدر جالب بود که فیلم “خواستگاری” رو توی لیست دیدم! به نظرم یکی از معدود فیلمای کمدی بود که سراغ سالمندان رفت و یه داستان متفاوت رو روایت کرد. بازی هادی اسلامی فوقالعاده بود و خیلی خوب تونسته بود حس شوخطبعی و در عین حال درگیریهای احساسی یه پیرمرد رو که دنبال یه زندگی جدید بود، نشون بده. اون موقع سینمای ایران جسارت بیشتری برای پرداختن به موضوعات جدید داشت، اما الان بیشتر فیلمهای کمدی کلیشهای شدن. به نظرم این فیلم هنوزم ارزش دیدن داره، مخصوصاً برای نسل جدید که شاید با این سبک داستانگویی کمتر آشنا باشن.
دقیقاً! “خواستگاری” یکی از اون فیلمهای خاص بود که سراغ یه موضوع متفاوت رفت، چیزی که الان کمتر توی کمدیهای ایرانی دیده میشه. پرداختن به سالمندان و زندگی احساسی اونها توی یه فیلم طنز، هم جسورانه بود و هم دلنشین. هادی اسلامی هم توی این فیلم فوقالعاده بود و تونست یه کاراکتر بامزه و در عین حال کاملاً باورپذیر خلق کنه. مقایسهش با فیلمهای کمدی امروزی نشون میده که سینمای اون دوره چقدر خلاقیت بیشتری توی انتخاب سوژه داشت. به نظرت توی این سالها فیلمی بوده که با همین نگاه متفاوت، یه کمدی موفق ارائه بده؟
بین همه فیلمهای کمدی دهه شصت، به نظرم “کفشهای میرزا نوروز” یکی از خاصترینها بود. شخصیت میرزا نوروز با اون خساست عجیبش یه جورایی توی ذهن همه ما موندگار شده. بازی علی نصیریان محشر بود و باعث شد این شخصیت یه کاراکتر ماندگار بشه. نکته جالب اینه که این فیلم فقط یه کمدی ساده نبود، بلکه یه نگاه دقیق به ویژگیهای رفتاری و فرهنگی اون دوران داشت. خیلی دوست دارم بدونم توی سینمای امروز، فیلمی مثل این که یه داستان طنز اما پرمغز داشته باشه، ساخته شده یا نه؟ یا همه چیز فقط خلاصه شده توی شوخیهای سطحی و بیمحتوا؟
کاملاً موافقم! “کفشهای میرزا نوروز” یکی از اون فیلمهای کمدی بود که علاوه بر خنده، یه پیام اجتماعی قوی هم داشت. بازی بینظیر علی نصیریان باعث شد شخصیت میرزا نوروز تا سالها توی ذهن مخاطبا بمونه. متأسفانه توی سینمای امروز کمتر فیلمی ساخته میشه که مثل این اثر، کمدی رو با نقد اجتماعی و فرهنگی ترکیب کنه. بیشتر فیلمهای طنز امروزی به شوخیهای سطحی و لحظهای محدود شدن و کمتر پیش میاد که مثل فیلمهای قدیمی، قصهای محکم و شخصیتپردازی قوی داشته باشن. شاید نزدیکترین فیلمهای این سبک، کمدیهای رضا عطاران باشه که سعی میکنه یه طنز موقعیت همراه با واقعیتهای اجتماعی بسازه. از فیلمهای جدید چیزی دیدی که این حس رو برات تداعی کنه؟
فیلمای کمدی دهه ۶۰ واقعاً یه حالوهوای نوستالژی و خانوادگی داشتن؛ مثل «اجارهنشینها»، «مادیان» و «گلزار». با شوخیای ساده و موقعیتای بومی، هم حسابی میخندوندن، هم حس صمیمیت میدادن.
دقیقاً، کمدیهای دهه ۶۰ با داستانهای ساده اما هوشمندانه و بازیهای ماندگار، هم سرگرمکننده بودند و هم بخشی شیرین از خاطرات جمعی ما رو ساختند.