سینما هنری است که شاید از میان گونه‌های مختلف هنری ـ نمایشی مخاطب بیشتری داشته باشد، هنری که در بسیاری از موارد در طول تاریخ با پیام‌های مهم روی پرده نقره‌ای رفته و در مواردی هم با نگاهی تجاری دست به اکران فیلم زده است. شاید هیچ‌کدام از این موارد مضر نبوده و حتی برای هنز هفتم مفید هم باشند. سینما هم فیلم هنری ـ اجتماعی نیاز دارد حتی اگر گیشه را نترکاند و هم فیلمی پرفروش نیاز دارد که به اقتصادش لطمه وارد نشود.
سینمای هنر و تجربه، شریف‌های بی طمطراق
گروه سینمایی هنر و تجربه به‌عنوان گروه سینمایی غیر تجاری سینمای ایران فعالیت خود را از سال ۹۲ با اکران فیلم‌های هنری و تجربی در مؤسسه سینمایی هنر و تجربه ایرانیان، آغاز به کار کرد در این مدت و با ۸ سال فعالیت توانست با اکران بیش از صدها فیلم سینمایی، مستند، کوتاه و انیمیشن از هزاران سینماگر در این گروه با استقبال بسیار زیاد مخاطبان روبرو شود و شاهد یک تجربه منحصر به فردی از نمایش فیلم‌هایی که هیچگاه تا آن زمان رنگ پرده سینما را به خود ندیده بودند در سینمای کشور باشیم.
هنر و تجربه هویتی که این گروه به سینمای کشور داد، باعث شد تا فیلم‌های هنری که پشت خط اکران مانده بودند، روی پرده بروند و حتی خیلی از سینماگران کشور که رغبتی به اکران فیلم‌های خود در بدنه سینمای اصلی نداشتند از این طریق فیلم های خود را در این گروه اکران کنند.
در این سال‌ها آن دسته از فیلم‌های با ارزشی که در مقابل فیلم‌های غیرتجاری قرار داشتند فرصت اکران و کسب جایگاه شایسته و درخوری را در جامعه سینمایی توانستند کسب کنند و از این طریق خدمات زیادی را به ارتقای دانش سینمایی تماشاگران و همچنین ارتقای کیفیت هنری سینمای کشور کردند.
فیلم‌هایی که در این گروه اکران می‌شوند بدون توقع فروش بالا و با خاطری راحت تنها به بعد هنری و سینمایی فبلم توجه می‌کنند، این اتفاق باعث می‌شود تا فیلم‌های تجربی که کارگردانشان به اصطلاح کار اولی است اقبال زیادی به این حوزه داشته باشند، از طرفی طیف سینما دوستانی که علاقه‌مند به وجهه هنری و اجتماعی آثار سینمایی هستند به این گروه سینمایی روی آورده و مخاطبش شده‌اند.
امیرعباس ربیعی کارگردان دو فیلم سینمایی «ضد» و «لباس شخصی» درباره این گونه از سینمای ایران گفته است: هنر و تجربه سینمای خاص‌تری نسبت به سینمای بدنه است، باید نخبگان و مخاطبان خاص سینما در جریان سینمای هنر و تجربه و فیلم‌هایش قرار بگیرند و این گونه سینما بیش از بیش تبلیغ شود تا تمام مردم با این سینما آشنا شوند.»
وی ادامه داد: «فیلمسازانِ بسیاری از این روال عبور کرده‌اند؛ چه در محتوا، فرم و ایده. طبیعتا مخاطب این سینما هم به این گونه است و مخاطبش خاص‌تر، اندیشمندتر و نخبه‌تر است.»
این کارگردان و نویسنده سینما تصریح کرد: «مسئولین فرهنگی باید به سینمای هنر و تجربه به اندازه سینمای بدنه توجه کنند و آن را جدی بگیرند چرا که آثار قابل قبولی در این سینما تولید می‌شود.»
از تعطیلی تا شروع دوباره
رفته رفته مدیران سینمایی دولت قبل از اهمیت این گروه سینمایی کاستند، با این اتفاق هنر و تجربه کم کم از رونق افتاد، این اتفاق تا دو سال گذشته و در دولت سیزدهم هم ادامه پیدا کرد تا اسفندماه سال 1400 که موسسه هنر و تجربه به عنوان محور اکران فیلم‌های کوتاه، انیمیشن، مستند و فیلم‌های بلند هنری و تجربی در ایران عملاً از سوی سازمان سینمایی سلب اختیار مسئولیت شد و جعفر صانعی مقدم مدیرعامل این مجموعه استعفای خود را به هیات مدیره داد.
تعطیلی هنر و تجربه یک سال به طول انجامید تا نهایتا با اعلام محمد خزاعی این گروه سینمایی تبدیل به یکی از زیرمجموعه‌های مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی شد، حالا هنر و تجربه از یک مؤسسه سینمایی مستقل تبدیل به یکی از زیر مجموعه یکی از بخش‌های سازمان سینمایی شده بود، خیلی از منتقدان در آن زمان این اقدام را برخلاف سود سینما دانسته و آن را باعث تعطیلی دائمی هنر و تجربه عنوان کردند.
در نهایت در تیرماه سال گذشته بود که محمد حمیدی‌مقدم به‌عنوان مدیر مرکز گسترش سینمای مستند، تجربی و پویانمایی شورع مجدد راه هنر و تجربه را اعلام کرد.
وی در اظهار نظری گفته بود که گروه «هنر و تجربه» حفظ و بیشتر حمایت خواهد شد و واژه «هنر و تجربه» سرمایه سازمان سینمایی است و به کشف استعدادهای بسیاری منجر شده، پس مهم است که حفظ و حراست شود. آنچه نباید لطمه بخورد، تداوم نمایش این فیلم‌ها برای مخاطبان است.
به گفته حمیدی مقدم با قول و حمایت محمد خزاعی هیچ وقفه‌ای در جریان نمایش فیلم‌های «هنر و تجربه» نخواهیم داشت و حتی به سالن‌های نمایش هم اضافه خواهد شد.
هنر و تجربه با همه‌ی اشکالات اجرایی‌اش، این ویژگی را داشت که می توانست فارغ از هر گونه نگاه سیستماتیک و تولیدی و اقتصادی به سینما نگاه کرده و حامی جریانی باشد که اغلب با سرمایه های خصوصی و شخصی نوید تجربه‌های تازه در سینما را می‌دهد.
در آن زمان بسیاری از منتقدان سینمایی قائل بودند که سازمان سینمایی در عمل یکی دیگر از بسته‌های حمایتی دولت از جریان خصوصی را با این تصمیم خود به بخش دولتی واگذار کرده و باعث اتمام و یا تضعیف عملکرد هنر و تجربه خواهد شد.
هنر و تجربه در مسیر رشد تا اوج
بعد از راه‌اندازی مجدد سینما هنر و تجربه امروز این گونه از آثار تقریبا در بهترین شرایط خود قرار دارد، به تازگی دو سینما به مجموعه سینماهای هنر و تجربه در کشور افزوده شده و تعداد سالن‌هایی را که به اکران آثار هنر و تجربه می‌پردازند را به 27 سالن رسانده است.
جدا از این موارد نگاهی به آثار حاضر در گروه سینمایی هنر و تجربه گواهی برای رونق تولیدات آن است، «مقیمان ناکجا» به کارگردانی سید شهاب حسینی بازیگر مطرح کشورمان یکی از این آثار است، فیلمی که با افتاحیه‌ای بزرگ اکرانش را در هنر و تجربه آغاز کرد تا نشانی از اهمیتی باشد که هنرمندان به سینمای هنر و تجربه دارند.
مستند «کاپیتان من» به کارگردانی سیاوش صفاریان‌پور و با تهیه‌کنندگی و حضور بهرام رادان یکی دیگر از این آثار است که در گروه سینمایی هنر و تجربه در حال اکران است.
جدا از حضور بازیگران چهره در این سینما آثاری هم وجود دارند که مخاطبان بسیاری را حتی به نسبت آثار سینمای بدنه به سالن‌های سینما کشانده‌اند، برای مثال سینمایی «پسر انسان» تا امروز با اکران در 172 سانس 5 هزار و 168 مخاطب داشته و این یعنی به‌طور میانگین در هر سانس 30 مخاطب داشته و در مجموع بیش از 2 میلیارد تومان فروش داشته است.
این در شرایطی است که در سینمای بدنه کشور «شهر هرت» به‌عنوان دومین فیلم پرفروش جدول با 25 هزار و 192 سانس 966 هزار و 532 مخاطب داشته که این عدد نشان دهنده میانگین 38 نفر در هر سانس است که فاصله زیادی با «پسر انسان» در هنر و تجربه ندارد.
همه اینها نشان دهنده رشد سینمای هنر و تجربه به‌عنوان بعد غیر تجاری سینمای ایران است.
حمایت کنید، نتیجه می‌گیرید
گروه سینمایی هنر و تجربه جدا از موارد بیان شده و فارغ از کارگردانانی که از اساس علاقه‌مند به فعالیت در این گروه هستند و اکران آثارشان را در همین گروه انجام می‌دهند مسیری مهم و قابل اتکا برای ورود فیلم‌سازان دغدغه‌مند به سینمای بدنه کشور است.
رونق در هنر و تجربه می‌تواند به رونق رد سینمای بدنه هم کمک کند، در شرایطی هم که امروز توجه به آثار معناگرا در مارکت درگیر گیشه سینمای بدنه مغفول مانده و حتی ذائقه مخاطب تغییر کرده و فیلم‌هایی که هم از لحاظ سینمایی و هم از لحاظ محتوایی قابل اعتنا هستند به فروش کمی در سینما دست پیدا می‌کنند به‌نظر هنر و تجربه فضا و بستر مناسبی برای رشد این گونه از آثار است. قطعا رونق آن می‌تواند به ذائقه‌سازی درست برای مخاطب هم کمک کند.
سهراب صباغیان در این رابطه نوشته است: «ساختار فیلم‌های گروه هنر و تجربه به شکلی است که نباید از آن‌ها انتظار فروشی رویایی مشابه فیلم‌های سینمای بدنه داشته باشیم. این فیلم‌ها اساساً برای اقشار خاصی از سینماروهای ایرانی اکران می‌شوند که انتظارات متفاوتی از یک فیلم سینمایی دارند.
فلسفه تاسیس گروه سینمایی هنر و تجربه این بود که فیلم‌هایی تجربی سینمای ایران که توانایی رقابت با فیلم‌های تجاری در گیشه را ندارند به طور جداگانه اکران شوند.
تمام فیلم‌هایی که در گروه هنر و تجربه اکران می‌شوند نیاز به حمایت بیشتری از سوی نهادهای دولتی دارند. حمایت از این فیلم‌ها چند مزیت دارد. اول این که باعث ارتقا سطح فرهنگی تماشاگران سینما می‌شود. دوم این که باعث می‌شود تا کارگردانان سینمای از ساخت فیلم‌های جسورانه نترسند و برای ساخت فیلم به سراغ تجربه‌های تازه بروند.»
