همه چیز در این تناقض خلاصه می‌شود؛ «سینما هنر غایب و تئاتر هنر حضور است». مجموعه عناصر دیداری و شنیداری که تئاتر را تشکیل می‌دهند، در سینما هم وجود دارد مانند متن، موسیقی، لباس، دکور، حرکات و… آنچه که سینما کم دارد، آزمون حضور است. شاید اصلی‌ترین و مهمترین تفاوت بازیگری در سینما و تئاتر این است که یک بازیگر برای ایفای نقش خود در تئاتر از ماه‌ها قبل باید تمرینات مداوم داشته باشد. همین اتفاق به ظاهر زمان‌بر باعث می‌شود هنرمند تکنیک‌های بیشتری بیاموزند و به زعم بسیاری از فعالان این حوزه بازیگر بهتری شود.
یکی از ویژگی‌های فیلم‌های تولید شده سینمایی در این دوره از جشنواره فیلم فجر استفاده از بازیگران تئاتری در مدیوم سینما است، استفاده دوباره سروش صحت از مجید یوسفی بعد از حضور موفق در سریالش تا حضور تینو صالحی در «احمد» همه نشان از حضور فعال تئاتری‌ها در سینما دارد. اتفاقی که شاید در سازمان سینمایی سوره بیشتر به چشم می‌آید.
نسل درخشان 5 نفری
اما پیش از این باید اشاره کنیم که حضور موفق و موثر تئاتری‌ها در سینما یک روند سازنده و مهم بوده است که همچنان نام و راهشان اعتباری برای سینمای ایران است. چه بسیار بازیگرانی که در اولین حضور سینمایی خود به واسطه سبقه تئاتری‌شان موفقیت‌هایی کسب کرده‌اند. اشاره کردیم به موفقیت هنرمندان برخاسته از حوزه نمایش که برای اولین بار جلوی دوربین سینما رفتند و خوش درخشیدند، و حیف است یادی نکنیم از «پنج تن سینمای ایران» که حالا فقط از حضور یک نفر از آن‌ها بهره‌مند هستیم؛ علی نصیریان.
محمدعلی کشاورز، داوود رشیدی، علی نصیریان، جمشید مشایخی و علی نصیریان به عنوان پنج اسطوره و بازیگر تکرارنشدنی سینمای ایران فعالیت هنری خود را از تئاتر آغاز کرده بودند و دو نفر از آنان، جمشید مشایخی و علی نصیریان در کنار عزت‌الله انتظامی برای نخستین بار در اثر ماندگار زنده‌یاد داریوش مهرجویی با نام «گاو» ایفای نقش کردند و چه خوب که پایشان به سینما باز شد.
عزت‌الله انتظامی در مصاحبه‌ای درباره این اثر می‌گوید: «…وقتی قرار شد مهرجویی «گاو» را بسازد، دلمان پَر می‌زد برای سینما. آن موقع اصلا نمی‌دانستیم سینما چی هست. همه چیز برایم از همان گاو شروع شد…» همچنین علی نصیریان در مصاحبه‌ای بیان می‌کند: «من همیشه گفتم که در «گاو»، مهرجویی ما را با قرار گرفتن مقابل دوربین و بازی فیلم سینمایی آشنا کرد.»
پرستویی و انتخاب از نمایش
اما این اتفاق در سال‌های بعد نیز ادامه داشت، در جایی که پرویز پرستویی برای فیلم «دیار عاشقان» سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد در دومین جشنواره فیلم فجر را دریافت کرد. وی قبل از ورود به سینما در چند فیلم کوتاه و تئاتر بازی کرده بود. حسن کاربخش کارگردان در مصاحبه‌ای گفته که اجرای پرستویی را در یک نمایش دیده و انتخاب کرده است.
پورصمیمی، پیشکسوت درخشان تئاتر و سینما
اما سال 65 لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد پنجمین جشنواره فیلم فجر به سعید پورصمیمی رسید؛ هنرمندی که فعالیت خود را با حمید سمندریان و پری صابری آغاز و سال‌ها در این حوزه فعالیت کرد و در نهایت در سن 43 سالگی برای اولین بار با فیلم «ناخدا خورشید» جلوی دوربین رفت.
اما شگفتی‌سازی بازیگرانی که برای اولین بار در اثر سینمایی حاضر می‌شدند، تنها مختص هنرمندان تئاتر نبود. یک مخاطب پروپاقرص تئاتر هم که با بسیاری از اهالی سینما مراوده داشت تا جایی که بسیاری او را خاله صدا می‌کنند، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را از بیست‌وهشتمین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «لطفا مزاحم نشوید» ساخته محسن عبدالوهاب بدست آورد.
حال که به اینجای گزارش رسیدیم، می‌توان اسامی بسیاری از بازیگرانی را نام برد که موفق به کسب سیمرغ بلورین شدند؛ از جمشید مشایخی که در سومین دوره جشنواره فجر برای حضور در 2 فیلم «کمال‌الملک» و «گل‌های داوودی» موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد شد در حالی که پیش‌تر، از تئاتر وارد سینما شده بود تا مهری مهرنیا که فعالیت در حوزه نمایش را دوازده سال پیش از ورود به سینما آغاز کرده بود و در چهارمین دوره جشنواره فجر سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن را برای بازی در «تنوره دیو» کیانوش عیاری دریافت کرد و همچنین خسرو شکیبایی، مهدی هاشمی، جمیله شیخی، فاطمه معتمدآریا، مهتاب نصیرپور و… .
با ورود به دهه هفتاد و از اواخر این دهه نسل جدیدی از تئاتری‌ها وارد سینما شدند. امیر جعفری با فیلم «بی پولی»، ریما رامین‌فر با فیلم «یه حبه قند»، پانته‌آ بهرام با فیلم «چهارشنبه سوری» و حبیب رضایی با فیلم «آژانس شیشه‌ای» توانستند به سینما راه پیدا و به عنوان یک بازیگر موثر در سینما خود را تثبیت کنند. همچنین بازیگرانی از جمله سیامک صفری، مهدی سلطانی، نادر فلاح، رضا بهبودی، علی باقری، محمدحسن معجونی و هنرمندان زن از جمله شبنم مقدمی، سحر دولتشاهی، ستاره پسیانی، نسیم ادبی و… از تئاتر وارد دیگر حوزه‌های هنر شدند.
سلبریتی سینما، اما دلبسته صحنه
آیا شما برنامه «دوستان» که از شبکه جام جم پخش می‌شد، به یاد دارید؟ خیلی‌ها فردی که در کنار سارا رسول‌زاده اجرا می‌کرد، به یاد ندارند اما اگر از آن‌ها بپرسید بازیگر نقش اول فیلم‌های «عصبانی نیستم»، «ابد و یک روز» و… چه کسی بود؟ می‌گوید نوید محمدزاده را می‌گویی؟ بله درست است. پیشینه این بازیگر که پله‌های موفقیت را از سال 92 به بعد سریعتر و غیرمنتظره طی کرد و تقریبا با هر اثرش نامزد دریافت سیمرغ بلورین در جشنواره‌های مختلف شد و بعضا سیمرغ را به خانه برد، به تئاتر باز می‌گردد.
نوید محمدزاده جایزه بهترین بازیگری مرد از جشنواره تئاتر فجر را هم در زمانی گرفت که به یک بازیگر مشهور در سینما تبدیل شده بود اما سبقه تئاری خود را فراموش نکرده بود. او برای بازی در نقش پیرزنی عجیب در نمایش «بیگانه در خانه» این جایزه را دریافت کرد.
صدا پیشه، بازیگر سینما و تئاتر
و اما چه کسی می‌توانست تصور کند که صداپیشه «دیبی» و حتی «حبیب» سریال «لیسانسه‌ها» در اولین نقش‌آفرینی جدی خود در قامت بازیگر نقش اول پروژه، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد از جشنواره فجر 37 روی شانه‌هایش بنشیند؛ بازیگری که در تئاتر چهره محسوب می‌شود اما تا پیش این فرصت خودنمایی و به رخ کشیدن استعدادهایش را نداشت. بله. درست حدس زدید. هوتن شکیبا!
شکیبا یکی از بازیگران مهم تئاتر معاصر است، در تمامی اشکال گوناگون تئاتر بازی کرده و هنوز هم در هنر نمایش فعال است.
ستاره‌ای از دل عروسک‌ها
هادی حجازی‌فر نمونه نزدیک و درخشان این اتفاق است که برخی از او به عنوان پدیده یاد می‌کنند. این هنرمند، بازیگری را از فیلم سینمایی «مزرعه پدری» آغاز کرد اما پس از آن در تئاتر مشغول به کار شد و یک دهه بعد نقش‌های اصلی فیلم‌های محمدحسین مهدویان یعنی «ایستاده در غبار»، «ماجرای نیمروز»، «لاتاری» و… را برعهده گرفت تا اینکه با کارگردانی و بازی در فیلم سینمایی «موقعیت مهدی» موقعیت خود را در سینما تثبیت کرد.
حجازی‌فر شاید از تمام این لیست تئاتری‌تر باشد، هنرمندی که چندی پیش دبیر جشنواره تئاتر عروسکی بود و یکی از بهترین ادوار این جشنواره را برگزار کرد، او حتی تماشاخانه هامون را هم تاسیس کرده تا مجهه تئاتری خود را تقویت کند.
شاید بتوان ادعا کرد که موفقیت هادی حجازی‌فر، هوتن شکیبا و نوید محمدزاده در ادوار مختلف جشنواره فجر در دهه اخیر، بار دیگر کارگردانان سینما را چه آن‌هایی که دیگر پیشکسوت نامیده می‌شود و چه کسانی که تازه در مسیر ساخت فیلم بلند قرار گرفتند، به استفاده از چهره‌های تئاتر ترغیب کرد که در فیلم‌های مختلف شاهد آن هستیم.
حال در آستانه چهل‌ودومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر و انتشار فهرست بازیگران هر کدام از آثار در بخش سودای سیمرغ نشان می‌دهد که کارگردانان کمتر به سراغ سلبریتی و بازیگر چهره رفته‌اند؛ اگرچه انتخاب بازیگران تئاتر برای پروژه سینمایی هنوز یک ریسک محسوب می‌شود اما هنوز هم هستند کسانی که نه به فکر درخشش خود بلکه به دنبال معرفی استعدادهای جدید و هنرمندان تازه نفس برای ورود به عرصه سینما هستند.
یکی از این افراد، امیرعباس ربیعی‌ست؛ کارگردان جوانی که از اولین ساخته بلند خود یعنی «لباس شخصی» با میدان دادن به مهدی نصرتی بازیگر و عکاسی که پیش از این در تئاتر فعالیت و در رسانه‌های مختلف کار می‌کرد به او فرصت بروز و ظهور داد و باز هم در فیلم سینمایی «ضد» به او اعتماد کرد تا جایی که نقش اول را به او سپرد.
از «سگک» روی صحنه تا «احمد» روی پرده
حال این فیلمساز در سومین اثر سینمایی خود یعنی «احمد» برای بازیگر نقش شهید احمد کاظمی به سراغ تینو صالحی رفته است؛ هنرمندی که نه تنها به عنوان بازیگر در تئاتر درخشیده و با ایفای نقش «شهید شاهرخ ضرغام» در نمایش «سگک» جایزه بهترین بازیگر مرد را در چهلمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر کسب کرده بلکه دستیار بزرگانی چون قطب الدین صادقی و امیر دژاکام بوده و در کسوت کارگردان نمایش‌های «حکومت نظامی»، «ترنج»، «فطرس»، «کیارش»، «آوای نی»، «سی و سه»، «آنتی آنتیگونه»، «بانوی دریایی»، «آشغال ـ مرد»، «تختی در اتاق ۲۳ هتل آتلانتیک»، «مم و زین» و «نحس» را روی صحنه برده است.
صالحی در نمایش‌های «فطرس»، «بداهه گویی آلما»، «گودو در انتظار گودو»، «ماه زدگان»، «یک دامن ماه و ستاره»، «شاخه نبات»، «قصه ظهر جمعه»، «سماعی زاده»، «پونز»، «زیباترین مرده جهان»، «اولیورتویست»، «زهرماری»، «سه گانه میتراس»، «باران»، «چه کسی جوجه تیغی را کشت؟»، «غلامرضا لبخندی»، «سگگ»، «خشم اژدها»، «تهران زیربال فرشتگان»، «نامْ مُرده»، «حکومت نظامی»، «ماسک»، «پرواز ایکار»، «پولانسکی» و همچنین بازی در آثار کوتاه و تلویزیونی و فیلم‌های سینمایی نظیر «روز صفر»، «چهارراه استانبول»، «عصبانی نیستم!» و «چپ راست» را نیز تجربه کرده است.
«احمد» اولین اثری‌ست که نقش اول آن به تینو صالحی سپرده شده است؛ نقشی که معمولی نیست و باید منتظر ماند و دید چه چیزی در انتظار این هنرمند است.
ربیعی همچنین در «احمد» برای دومین بار به سراغ توماج دانش بهزادی رفته است، بازیگری که تاکنون در ده‌ها نمایش، فیلم کوتاه و فیلم سینمایی حضور داشته و نقش‌آفرینی کرده و موفق به دریافت تندیس بهترین بازیگر مرد در بخش بین‌الملل سی و سومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر برای نمایش «بیرون پشت در» شده است. آخرین حضور او در جشنواره فیلم فجر به دوره سی‌وهشتم مربوط می‌شود؛ زمانی که وی با فیلم سینمایی «لباس شخصی»، مستند «خط باریک قرمز» و فیلم کوتاه «سور بز» به کارگردانی سعید زمانیان در این رویداد حضور داشت.
وی در تئاترهایی از جمله «بداهه گویی الما»، «آوا»، «قهوه‌ای- طلایی»، «ملاقات»، «آنتی آنتیگونه»، «آوای نی»، «مراسمی برای یک دوست»، «راهزنان»، «بیرون پشت در»، «حکومت نظامی»، «پوست انداختن»، «پچ پچه‌های پشت خط نبرد»، «فرشته مرگ»، «دوزخ»، «بی چرا زندگان»، فیلم‌های سینمایی «آبستن»، «تدفین»، «نگاه خیره» و و فیلم‌های کوتاه «کشند»، «شکار نهنگ»، «تولید»، «آیسان»، «پاگرد»، «خانه عروسک» و… برعهده داشته است.
با نگاهی به لیست بازیگران فیلم سینمایی «احمد» نمی‌توان هنرمندی را پیدا کرد که به او لقب سلبریتی اطلاق شود. این اتفاق برای یک کارگردان جوان با ریسک همراه است و باید منتظر ماند و دید چه سرنوشتی برای فیلم و بازیگرانش رقم می‌خورد.