بیست‌ونهمین قسمت از برنامه «نقد سینما» شب گذشته ۲۷ مردادماه روی آنتن شبکه چهار سیما رفت.
امیررضا مافی میزبان برنامه ابتدا بیان کرد: هفته‌ای که گذشت ما با حادثه تروریستی شاهچراغ مواجه شدیم. فارغ از ابعاد امنیتی و رسانه‌ای این اتفاق، یک قهرمان داشت، کسی که دوید و توانست تروریست را زمین‌گیر کند. ما حتما باید قهرمانان را تکریم کنیم. باید بسیار مراقب باشیم که تصویر قهرمانان را به واسطه استفاده مکرر و بی‌سلیقه مخدوش نکنیم. این افراد چهره‌هایی هستند که می‌توانیم طولانی‌مدت از رفتار و منش آنها بهره‌مند شویم و آن را برای مردمان سرزمینمان روایت کنیم. اگر تعجیل کنیم و بخواهیم به سرعت مردم معرفی کنیم، شاید کارکرد بلندمدت خود را از دست بدهد.
وی ادامه داد: تکرار یک تصویر و اشاره مکرر و مدام به یک قهرمان شاید موجب شود در اذهان مخاطبان عادی شود. شخصیت‌هایی نظیر قهرمان ما در حرم شاهچراغ کسانی هستند که می‌توانیم در فیلم مستند و داستانی از آنها بهره ببریم. باید مراقب باشیم اولین تصاویری که از آنها مخابره می‌شود، به چه شکلی است.
میزبان برنامه در ادامه عنوان کرد: ۲۸ مردادماه، هفتادمین سالگرد کودتای آمریکایی ـ انگلیسی علیه دولت دکتر مصدق است. کودتای ۲۸ مرداد نقطه عطفی در تاریخ معاصر ایران است؛ جایی که آمریکایی‌ها تمام تلاش خود را کردند تا مداخله مستقیم در سرنوشت مردم ایران داشته باشند. از این جنس کودتا و از این دست رفتارها در دولت امریکا در قرن اخیر به صورت متمادی دیده شده است.
اولین بخش برنامه به میز سینمای ایران اختصاص داشت که محمد صابری روزنامه‌نگار سینمایی و محمدرضا امامقلی مستندساز درباره مستند «کودتای ۵۳» به کارگردانی تقی امیرانی صحبت کردند.
محمد صابری ابتدا بیان کرد: یکی از وجوه مستندهای موفق و هیجان‌انگیز، طراحی چارچوب آنها بر اساس یک پرسش است. یعنی مستندساز پیش از آنکه بخواهد جواب بدهد، ابتدا سوالی طراح کرده و بعد به سراغ سوژه رفته است. این نکته کلیدی و مهمی‌ست. این اتفاق به صورت ویژه‌تر و درخشان‌تر در مستند «کودتای ۵۳» رخ داده است، یعنی اساسا تقی امیرانی 11 سالی را که برای پرسش پس ذهن خود صرف کردند، زمان کمی نیست و روایتی کاملا دراماتیک خلق شده است و این برگ برنده مستند محسوب می‌شود.
وی ادامه داد: این برگ برنده هم به لحاظ فرمی در این مستند نمود دارد و هم به لحاظ محتوایی کمک کرده است با وجود اینکه کودتای 28 مرداد تبدیل به کلیشه شده است و ما به دلیل تباتر طرح موضوعات در فضای رسانه‌ای احساس می‌کنیم با ابعاد مختلف آن آشنا هستیم، وقتی با مستند مواجه می‌شویم، مدام ما را شگفت‌زده و نکاتی را مطرح می‌کند که احساس می‌کنیم درباره این موضوع تاریخی بارها مطرح شده می‌توان نکات جدیدی را مطرح کرد.
وی تاکید کرد: وجه تمایز مستند «کودتای ۵۳» نسبت به تجربه‌های مشابه، طرح سوال جدید است. یعنی نقطه عزیمت مستند به دنیای اسناد سوال جدیدی‌ست که در ذهن مستندساز شکل گرفته و بعد ظرفیتی که تبدیل به اثری دراماتیک شده است. مستند تقی امیرانی یک کلاس مستندسازی و ژورنالیسم در روزنامه‌نگاری تحقیقی است.
در ادامه محمدرضا امامقلی مستندساز در پاسخ به این پرسش که مستند «کودتای 53» را تا چه اندازه اثری صادق می‌داند، مطرح کرد: درباره کودتا و اتفاقات منجر به کودتا خیلی وقت است که کسی حرف جدیدی نمی‌زند. این نقد را به مستند خودم یعنی «آقای نخست وزیر» هم وارد می‌دانم. اتفاقی که در مستند من رخ داده، این است که یکسری شاهد عینی از اتفاقاتی که خودشان دیده‌اند، حرف می‌زنند و افرادی که خود به عنوان کنشگران ملی شدن صنعت نفت در آن برهه زمانی حضور داشتند، در جایگاه منتقد نشستند.
وی ادامه داد: درباره مستند «کودتای 53» با این مساله یافتن سند جدید مواجه هستیم. این ماجرا، قصه تکراری‌ست که ما در یک یا دو دهه اخیر با آن مواجه هستیم. این اثر دعوای بین انگلیس و آمریکا را درباره اینکه کدام یک نقش بیشتری در کودتا داشتند، روایت می‌کند. به نظر من مساله مستندساز بیشتر این است که اطلاعات جدیدی را درباره این موضوع مطرح کند که بالاخره کودتا کار کیست. همچنین به نظر می‌رسد درباره اینکه کودتایی اتفاق افتاده است نیز مستندساز شکی ندارد.
این مستندساز اظهار کرد: مبدا خصومت‌ها و دعوای مردم ایران و دولت آمریکا، از کودتا است. در مقاطعی بسیاری مطرح کردند که مبدا دعوا از تسخیر لانه جاسوسی شروع شده است و درباره این موضوع بسیار بحث شد اما واقعیت این است که کنشگران آمریکایی به این مساله واقف هستند که قصه از آمریکا شروع شد.
امامقلی در پایان خاطرنشان کرد: روایتی که در مستند «کودتای 53» رخ داده، جدید است و به لحاظ گونه‌شناسی با مستند انعکاسی مواجه هستیم. ما درباره کودتای ۲۸ مرداد دچار یک خطای شناختی شدیم که ما را به سمت پرش به پاسخ هدایت کرده است. این اتفاق در میان سخنوران و منتقدان سینما نیز به وضوح پیداست. در حقیقت بدون مراجعه به اسناد مکتوب و پژوهش کتابخانه‌ای می‌خواهیم سریع نتیجه را اعلام کنیم و با یک فیلم هم نمی‌توان نتیجه گرفت.