چرا «داستان سیاوش» پنج سال منتظر اکران ماند؟

به گزارش آی تیکت نیوز، اقتباس، حلقه گمشده سینمای ایران… تا چه حد باید به این جمله باور داشت؟ آیا سینمای ایران همواره از مقوله اقتباس روگردان بوده؟ دست‌کم پاسخ این پرسش منفی است. چه داریوش مهرجویی، رکورددار اقتباس در سینمای ایران، آثار متعددی را برگرفته از متون ادبیات داستانی، به ویژه داستان‌‌نویسی مدرن در کشور محسوب می‌شود. هرچند گستره کار مهرجویی تنها به ادبیات ایرانی محدود نیست و برای نمونه او فیلم «پری» را براساس داستان کوتاه «یک روز خوش برای موزماهی» به قلم جی.دی. سالینجر، نویسنده برجسته فقید ایالات متحده، مقابل دوربین برد. یا «سارا» دیگر ساخته مهرجویی به سال ۱۳۷۱ اثری برگرفته از نمایشنامه «خانه عروسک‌‎ها» به قلم هنریک ایبسن، نمایشنامه‌نویس صاحب سبک و پرآوازه قرن نوزدهم نروژ محسوب می‌شد. گذشته از آثار داریوش مهرجویی اما سینمای ایران کمتر به مقوله اقتباس وقعی می‌نهد. این درحالی است که در بعد ادبیات باستانی و کلاسیک، ایران فرهنگ روایی مکتوبی غنی دارد. حتی افسانه‌های فولکلور که با روایت سینه به سینه گام به قرن بیستم گذاشتند نیز، درونمایه‌ای پرمغز و معنا دارند. شاهنامه حکیم طوس، به یقین از برجسته‌ترین حماسه‌های تاریخ بشری محسوب می‌شود و حتی کشورهای همسایه از آن اقتباس‌هایی داشته‌اند. به همین ترتیب می‌توان به آثار سعدی، حافظ، عمر خیام، عبید زاکانی و … اشاره کرد که جملگی امتیاز تبدیل به آثار سینمایی در هر زمینه‌ای (سینمای مستند، سینمای کوتاه، بلند و حتی پویانمایی) را دارند.

با «امیراسکندری» کارگردان فیلم «داستان سیاوش» به تهیه‌کنندگی سیدامیر سیدزاده که با نگاه آزاد به داستان بلند «بوف کور» به قلم صادق هدایت ساخته شده، هم‌‎کلام شدیم. صحبت درباب این اثر و اقتباس در سینمای ایران، چکیده اصلی مصاحبه ما بود.

او در ابتدا درباره ساختار روایی فیلم چنین توضیح داد: داستان مربوط به ماجرای دختری است که سال‌ها پیش پدرش به دلیل قتل مادرش دستگیر و اعدام شده است. حالا سال‌ها از آن ماجرا گذشته اما سوال‌های متعددی در ذهن دختری که به بلوغ فکری رسیده است ایجاد می‌شود… در حالی که او با سوالات متعددی که برایش ایجاد شده دست و پنجه نرم می‌کند، عمه دختر برای اینکه به او کمک کند، آخرین داستانی را که پدرش نوشته (پدر دختر داستان‌نویس بود) به او می‌دهد و دختر با خواندن داستان و رمزگشایی از تطابق آن با واقعیت، راه تازه‌ای برای یافتن پاسخ سوالاتش پیدا می‌کند. ماجرای فیلم حول محور سه داستان خلاصه می‌شود. بخش اول که همان نگاه ما به داستان بوف کور را دربرمی‌گیرد. در بخش دوم با هسته مرکزی واصلی داستان مواجه می‌شویم. بخش دیگر هم به پیگیری ماجرای داستان پس از وارد شدن آخرین نوشته پدر نویسنده اختصاص دارد.

او ادامه داد: البته این که من فقط به دلیل غنای فنی و محتوایی «بوف کور» سراغ ساخت «داستان سیاوش» رفته باشم، صرفا اینگونه نیست. من دانش‌آموخته فلسفه و هنر هستم و مدرک ارشد فلسفه و ارشد پژوهش هنر را هم دریافت کرده‌ام. به این ترتیب حوزه مطالعات حرفه‌ای من ادبیات داستانی نبوده اما به علت تاثیرگذاری برخی داستان‌نویسان برجسته روی فلسفه مانند، به خواندن آثار آن‌ها ترغیب شدم. همانطور که می‌دانید برای نمونه فرانتس کافکا تاثیر ملموسی روی فلسفه عصر خود گذاشت و من شیفته بسیاری از آثار این نویسنده برجسته از جمله داستان بلند معروفش، «مسخ» هستم.از آنجا که مطالعه در حوزه روانشناسی یکی از کارهای موردعلاقه من محسوب می‌شود، علاقه بسیار زیادی به این گونه آثار دارم، همین علاقه هم مزید بر علت شد تا با نگاهی به داستان معروف صادق هدایت، دست به ساخت «داستان سیاوش» بزنم. البته من هرگز نگفتم فیلم من اقتباسی است. اقتباس چارچوب خاصی دارد و بنابر مولفه‌هایش می‌توان گفت آیا فیلمی براساس رمانی یا داستان یا نمایشنامه و شعری حماسه ساخته شده یا خیر. حتی گاه ممکن است نام یک کتاب روی یک فیلم سینمایی باشد اما آن فیلم ارتباطی با کتاب ناشته باشد. در فیلم «داستان سیاوش» نیز ما با نگاهی آزاد به «بوف کور» کار را آغاز کردیم و به پایان رساندیم. بگذارید همه چیز را در یک جمله ساده شده بگویم. «داستان سیاوش» در واقع ادای دینی به «بوف کور» صادق هدایت است. کتابی که یکی از معروف‌ترین آثار ادبیات داستانی جهان است و از  آثار مورد علاقه من نیز محسوب می‌شود.

کارگردان «داستان سیاوش» در بخش دیگری از این گفت‌وگو با اشاره به کسب جوایز متعدد فیلم «در جبهه غرب خبری نیست» در اسکار ۲۰۲۳ اظهار داشت: در همین فیلم هم باز همه چیز منطبق بر رمان «اریش ماریا رمارک» نیست و این فیلم نیز با نگاهی به آن کتاب برجسته ساخته شده است. پس اقتباس انواع گوناگون هم دارد که باید به آن‌ها توجه کنیم.

او در ادامه اظهار داشت: به یقین جای اقتباس در سینمای ایران بسیار خالی است. ما از فیلم «بزرگراه گمشده» ساخته دیوید لینچ صحبت کردیم اما اجازه دهید راه دور نرویم و همانطور که فرمودید به ادبیات کهن و معاصر خودمان بپردازیم. اینکه فیلم‌سازی بخواهد ماجرا، حکایت، روایت، داستان، افسانه یا قالب‌های گوناگون روایی موجود در ادبیات غنی فارسی را به تصویر بکشد و در قالب فیلم روی پرده نقره‌‎ای به نمایش درآورد، با توجه به گنجینه‌های ادب پارسی، نه تنها کاری نشدنی نیست، بلکه ظرفیت بسیار بالایی نیز دارد و ما می‌توانیم از این معادن و ثروت‌های هنگفت بالقوه در ادبیات پارسی، در رونق آثار سینمایی برداشت‌های گوناگون انجام دهیم.

او در ادامه به صبا گفت: از آنجا که خودم سرمایه‌گذاری این فیلم بودم و با هزینه شخصی این فیلم را ساختم، مطمئن بودم این کار بازگشت سرمایه ندارد! اما شخصاً علاقه بسیار زیادی به سینمای مستقل دارم. دوست داشتم در این کار دغدغه‌ام مالی نباشد و فکرم سمت بازگشت سرمایه و درآمدزایی نرود. هدفم این بود کاری بسازم که برای عموم قابل لمس باشد و مخاطب بتواند با آن ارتباط برقرار کند. اینجا، نفس هنر برای من مهم بود. از آنجا که مجسمه‌ساز هم هستم، چند نمایشگاه در این حوزه از هنر نیز دایر کردم و آنجا هم دقیقا دغدغه من حس هنری‌ام بود و این خود هنر و ویژگی‌هایش است که برای من در مرتبه نخست اهمیت قرار دارد. عمیقا دوست داشتم به آن ورطه از هنر گام بگذارم که ارتباطی با گیشه نداشته باشد و به نظرم این فرم متفاوتی از هنر محسوب می‌شود. در فیلم «داستان سیاوش» نیز همین نفس هنر بود که برای  من معنا و مفهوم داشت و هدف اصلی بود. زمانی که صحبت از هدف و اولویت‌بندی و دغدغه‌های کارگردان به میان می‌آید، من دوست دارم مخاطبان عام سینما با فیلم‌های متفاوت ارتباط برقرار کنند. برای نیل به این منظور هم باید فیلم‎‌هایی با فرم و موضوع متفاوت حمایت شوند.  هر ژانری مصائب خود را دارد و همه ژانرها هم برای ما قابل احترامند اما علاقه من ساخت فیلم‌هایی متفاوت بوده و همواره دوست داشتم به گونه‌ای دیگر از هنر بپردازم.

اسکندری درباره ادامه فعالیت خود در سینما و برنامه فیلمسازی‌اش گفت: متاسفانه در این چند سال که فیلم «داستان سیاوش» اکران نشد، نتوانستم فکرم را روی کار دیگری متمرکز کنم و پروژه ساخت اثر دیگری را آغاز کنم اما طی چند ماه گذشته چند فیلم‌نامه را مطالعه کرده‌ام که به احتمال بسیار زیاد طی این روزها یا طی ماه‌های آینده کار روی یکی از آن‌ها را آغاز خواهم کرد.

فیلم «داستان سیاوش» از روز چهارشنبه ۲۴ اسفند به‌صورت آنلاین توسط گروه سینمایی هنر و تجربه و از طریق سایت هاشور اکران شده است.