جایزه اسکار بهترین فیلم بین‌المللی، که تا سال ۲۰۲۰ با عنوان بهترین فیلم خارجی زبان شناخته می‌شد، یکی از جوایزی است که توسط آکادمی علوم و هنرهای سینما به فیلمهایی خارج از آمریکا و عمدتاً به زبان‌های غیر انگلیسی تعلق می‌گیرد. این جایزه برای نخستین بار در سال ۱۹۲۹ برگزار شد، اما آن زمان بخشی برای فیلم‌های خارجی وجود نداشت. از سال ۱۹۴۷ تا ۱۹۵۵، جایزه بهترین فیلم خارجی به شکل غیر رقابتی به فیلمهایی که در آمریکا به نمایش درآمده بودند، اعطا می‌شد. از سال ۱۹۵۶، این بخش به یک رقابت رسمی تبدیل شد و از آن پس به فیلم‌های غیر آمریکایی و غیر انگلیسی زبانی که در ایالات متحده به نمایش درمی‌آمدند، اهدا شده است.
اولین باری که ایران فیلمی برای رقابت در اسکار ارائه داد، سال ۱۹۷۷ با فیلم «دایره مینا» ساخته داریوش مهرجویی بود، اما این فیلم نتوانست به جمع پنج نامزد نهایی راه پیدا کند. پس از آن، ایران تا سال ۱۹۹۴ هیچ فیلمی به اسکار نفرستاد. در سال ۱۹۹۴، فیلم «زیر درختان زیتون» به کارگردانی عباس کیارستمی نماینده ایران در اسکار بود. از آن سال به بعد، ایران تقریباً هر سال یک فیلم برای اسکار ارسال کرده، به جز یک وقفه یک‌ساله در سال ۲۰۱۲. اولین فیلم ایرانی که توانست به فهرست پنج نامزد نهایی اسکار راه پیدا کند، «بچه‌های آسمان» به کارگردانی مجید مجیدی در سال ۱۹۹۸ بود، اگرچه این فیلم در نهایت جایزه را به «زندگی زیباست» ساخته روبرتو بنینی از ایتالیا واگذار کرد.
در سال ۲۰۱۱، فیلم «جدایی نادر از سیمین» به کارگردانی اصغر فرهادی به عنوان دومین فیلم ایرانی در میان پنج نامزد نهایی قرار گرفت و در نهایت توانست جایزه اسکار را از آن خود کند. در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۲، ایران فیلم «یه حبه قند» ساخته رضا میرکریمی را به عنوان نماینده‌اش به اسکار معرفی کرد. اما به دلیل پخش فیلم «بی‌گناهی مسلمانان» در وب‌سایت یوتیوب، ایران تصمیم به بایکوت اسکار گرفت و در آن سال فیلمی به آکادمی ارسال نکرد. سومین فیلم ایرانی که توانست به جمع پنج نامزد نهایی راه یابد، «فروشنده» به کارگردانی اصغر فرهادی بود که در سال ۲۰۱۶ دومین جایزه اسکار را برای فرهادی و ایران به ارمغان آورد.
در ادامه مروری داریم بر فیلمهایی که سینمای ایران برای اسکار ارسال کرده‌است و به این موضوع اشاره می‌کنیم که کدام فیلم‌ها به عنوان نامزد پذیرفته شدند.
دایره مینا در سال 1977 که پذیرفته نشد
دایره مینا فیلمی ایرانی ساخته سال ۱۳۵۳ به کارگردانی داریوش مهرجویی است. این فیلم پنجمین فیلم داریوش مهرجویی و دومین فیلم رنگی او و دومین کار مشترک او با غلامحسین ساعدی است. به علت همزمانی با تأسیس سازمان انتقال خون ایران این فیلم به مدت سه سال توقیف بود.
زیر درختان زیتون در سال 1994 که پذیرفته نشد
زیر درختان زیتون یا از میان درختان زیتون فیلمی ایرانی به کارگردانی عباس کیارستمی است که در سال ۱۳۷۳ ساخته شد. این فیلم پاره سوم از سه‌گانه کوکر است. دو فیلم دیگر خانه دوست کجاست؟ و زندگی و دیگر هیچ بود.
بادکنک سفید در سال 1995 که پذیرفته نشد
بادکنک سفید محصول سال ۱۳۷۳ گروه کودک شبکه دوم سیما فیلمی به کارگردانی جعفر پناهی و نویسندگی عباس کیارستمی است.
گبه در سال 1997 که پذیرفته نشد
گبه فیلمی به نویسندگی و کارگردانی محسن مخملباف است که در سال ۱۳۷۴ تولید شده‌است. فیلم داستان عاشقانه‌ی دختری از ایل قشقایی است و داستان در تار و پود گبه گره می‌خورد. گبه در ایران و به زبان فارسی تهیه شده و مدت آن ۹۰ دقیقه است. موسیقی آن ساخته حسین علیزاده است.
بچه‌های آسمان در سال 1998 که برای اولین بار در آکادمی اسکار پذیرفته شد
بچه‌های آسمان به کارگردانی مجید مجیدی اولین فیلم ایرانی بود که نامزد جایزه اسکار بهترین فیلم بین‌المللی شد. این فیلم داستان دو کودک از یک خانواده فقیر را روایت می‌کند که پس از گم شدن کفش خواهر، مجبور می‌شوند یک جفت کفش را با هم به اشتراک بگذارند. این فیلم با روایت ساده و صمیمی‌اش، تصویری زیبا از عشق و ایثار در دل محرومیت را به تصویر می‌کشد.
رنگ خدا در سال 1999 که پذیرفته نشد
رنگ خدا نیز به کارگردانی مجید مجیدی ساخته شده است. این فیلم داستان پسرکی نابینا را روایت می‌کند که پس از پایان سال تحصیلی به روستای خود بازمی‌گردد و با چالش‌های ناشی از نابینایی و واکنش‌های پدرش روبرو می‌شود. فیلم به بررسی عمیق رابطه انسان و طبیعت و همچنین مفهوم ایمان و اعتماد به خداوند می‌پردازد.
باران در سال 2001 که پذیرفته نشد
فیلم «باران» به کارگردانی مجید مجیدی داستان عشق پاک و معصومانه‌ای بین یک کارگر جوان ایرانی و دختری افغان است که در دوران جنگ و مهاجرت، به کارگری در ایران مشغول است. فیلم به موضوع مهاجرت، فقر و تبعیض‌های اجتماعی پرداخته و توانسته است تصویری انسان‌دوستانه و شاعرانه از این موضوعات ارائه دهد.
من ترانه 15 سال دارم در سال 2002 که پذیرفته نشد
من ترانه ۱۵ سال دارم فیلمی از رسول صدرعاملی با بازی ترانه علیدوستی است. این فیلم محصول سال ۱۳۸۰ و برنده سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی (رسول صدر عاملی) و بهترین فیلمنامه (کامبوزیا پرتوی) و بهترین بازیگر نقش اول زن (ترانه علیدوستی) از بیستمین جشنواره فیلم فجر است. رسول صدرعاملی برای این فیلم برنده جایزه ویژه هیئت داوران و نامزد جایزه یوزپلنگ طلایی جشنواره فیلم لوکارنو شد.
نفس عمیق در سال 2003 که پذیرفته نشد
نفس عمیق فیلمی در ژانر درام به نویسندگی و کارگردانی پرویز شهبازی محصول سال ۱۳۸۱ است. این فیلم نخستین بار در بیست و یکمین جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۸۱ به نمایش درآمد و تحسین منتقدان را برانگیخت. این فیلم پس از مسافر جنوب و نجوا سومین فیلم پرویز شهبازی است. این فیلم نامزد نهایی ایران برای جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی سال بود. نفس عمیق برنده جایزه فدراسیون بین‌المللی منتقدان فیلم پوسان شد.
خیلی دور، خیلی نزدیک در سال 2005 که پذیرفته نشد
خیلی دور، خیلی نزدیک فیلمی به کارگردانی و نویسندگی رضا میرکریمی و محمدرضا گوهری، محصول سال ۱۳۸۳ است.
کافه ترانزیت در سال 2006 که پذیرفته نشد
کافه ترانزیت فیلمی ایرانی با کارگردانی کامبوزیا پرتوی است. این فیلم محصول سال ۲۰۰۵ به طور مشترک در کشورهای ایران، فرانسه و ترکیه ساخته شده است. پرویز پرستویی و فرشته صدرعرفایی بازیگران اصلی این فیلم هستند. این فیلم نماینده ایران برای جوایز اسکار در سال ۲۰۰۷ بود.
میم مثل مادر در سال 2007 که پذیرفته نشد
میم مثل مادر نام فیلمی سینمایی ایرانی اثر رسول ملاقلی‌پور در سال ۱۳۸۵ است. در این فیلم گلشیفته فراهانی، حسین یاری، سحر دولتشاهی ، شراره دولت‌آبادی و همچنین علی شادمان ایفای نقش کرده‌اند. این فیلم بنا به تشخیص کمیته‌ای از بنیاد سینمایی فارابی به عنوان نماینده ایران در هشتادمین دوره جوایز اسکار در سال ۲۰۰۷ انتخاب شد.
آواز گنجشک‌ها در سال 2008 که پذیرفته نشد
آواز گنجشک‌ها فیلمی ایرانی در ژانر درام به تهیه‌کنندگی و کارگردانی مجید مجیدی محصول سال ۱۳۸۶ است. مجیدی فیلمنامه این فیلم را به همراه مهران کاشانی به رشته تحریر درآورده است. رضا ناجی نقش مردی به‌نام کریم را ایفا می‌کند که در مزرعه شترمرغ مشغول به کار است تا اینکه به‌دلیل فرار یکی از شترمرغ‌ها از مزرعه اخراج می‌شود. او در تهران شغل جدیدی پیدا می‌کند اما زندگی شخصی او با مشکلات تازه‌ای روبرو می‌شود.
درباره الی در سال 2009 که پذیرفته نشد
فیلم «درباره الی» به کارگردانی اصغر فرهادی، یکی از آثار برجسته سینمای ایران است که در ژانر درام اجتماعی ساخته شده است. داستان فیلم درباره گروهی از دوستان است که به همراه الی، معلم کودک یکی از خانواده‌ها، به شمال ایران سفر می‌کنند. اما ناپدید شدن ناگهانی الی، این سفر را به یک بحران تبدیل می‌کند و تضادهای اخلاقی و اجتماعی شخصیت‌ها را آشکار می‌سازد.
بدرود بغداد در سال 2010 که پذیرفته نشد
«بدرود بغداد»، نخستین فیلم بلند سینمایی مهدی نادری محصول سال ۱۳۸۸ است که با پیشینه حضور پررنگ در عرصه فیلم‌های کوتاه و مستند، نخستین حضور خود را در سینمای بلند حرفه‌ای به گونه‌ای هوشمندانه ثبت کرده که این وجه در انتخاب قصّه و تمِ داستانی، خودنمایی می‌کند.
جدایی نادر از سیمین در سال 2011 که این فیلم برنده اسکار شد
«جدایی نادر از سیمین» به کارگردانی اصغر فرهادی، اولین فیلم ایرانی بود که موفق به دریافت جایزه اسکار بهترین فیلم بین‌المللی شد. این فیلم داستان زندگی یک زوج در آستانه جدایی را روایت می‌کند که درگیر مشکلات حقوقی و اخلاقی پیچیده‌ای می‌شوند. فیلم به شکلی هوشمندانه به بررسی مسائل اجتماعی و خانوادگی می‌پردازد و به دلیل روایت پیچیده و بازی‌های قوی، تحسین‌های بین‌المللی زیادی دریافت کرد.
گذشته در سال 2013 که پذیرفته نشد
فیلم «گذشته» به کارگردانی اصغر فرهادی داستان مردی ایرانی است که پس از چندین سال به فرانسه بازمی‌گردد تا مراحل طلاق از همسر فرانسوی خود را نهایی کند. با این حال، او به زودی درگیر پیچیدگی‌های عاطفی و خانوادگی جدیدی می‌شود. این فیلم به بررسی مسائل مربوط به هویت، خاطرات و ارتباطات انسانی می‌پردازد و به دلیل روایت چندلایه و حساس خود، مورد تحسین قرار گرفت.
امروز در سال 2014 که پذیرفته نشد
امروز فیلمی اجتماعی، ساخت ایران به کارگردانی رضا میرکریمی و نویسندگی رضا میرکریمی و شادمهر راستین و تهیه‌کنندگی رضا میرکریمی محصول سال ۱۳۹۲ است. این فیلم در سی و دومین جشنواره فیلم فجر شرکت کرد. این فیلم به عنوان نماینده سینمای ایران در هشتاد و هفتمین مراسم اسکار انتخاب شد.
محمد رسول‌الله در سال 2015 که پذیرفته نشد
محمد رسول‌الله فیلم زندگی‌نامه‌ای تاریخی ایرانی محصول ۱۳۹۳ به کارگردانی مجید مجیدی است که فیلمنامه را به‌همراه کامبوزیا پرتوی و حمید امجد نوشت. این فیلم داستان دوران کودکی محمد، پیامبر اسلام در سده ۶ میلادی را روایت می‌کند. داستان از دوران جاهلیت و شرایط اجتماعی زمان تولد محمد آغاز می‌شود و در ۱۲ سالگی او به پایان می‌رسد. گروه بازیگران را مهدی پاکدل، علیرضا شجاع‌نوری، محسن تنابنده، ساره بیات، علیرضا جلیلی، مینا ساداتی و رعنا آزادی‌ور تشکیل می‌دهند.
فروشنده در سال 2016 که برنده اسکار شد
فیلم «فروشنده» نیز به کارگردانی اصغر فرهادی ساخته شد و دومین اسکار را برای سینمای ایران به ارمغان آورد. داستان فیلم درباره زوجی است که در حال اجرای نمایش «مرگ فروشنده» هستند و پس از یک حادثه ناگوار، زندگی آن‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرد. «فروشنده» با موضوعاتی چون انتقام، اخلاق و فروپاشی روابط انسانی دست و پنجه نرم می‌کند و توانسته است تحسین‌های زیادی از منتقدان و مخاطبان بین‌المللی کسب کند.
نفس در سال 2017 که پذیرفته نشد
نفس فیلمی ایرانی به کارگردانی و نویسندگی نرگس آبیار و تهیه‌کنندگی محمدحسین قاسمی، ابوذر پورمحمدی و شرکت نورتابان محصول سال ۱۳۹۴ است. این فیلم در تاریخ ۱۹ آبان ۱۳۹۵ در سینماهای ایران اکران شده است. مهران احمدی، پانته‌آ پناهی‌ها، سیامک صفری، گلاره عباسی، محمدرضا شیرخانلو، علی خانبابایی، احسان قاسمی، روژان آراوند، شبنم مقدمی، ساره نورموسوی و جمشید هاشم‌پور بازیگران این فیلم هستند.
بدون تاریخ، بدون امضا در سال 2018 که پذیرفته نشد
فیلم «بدون تاریخ، بدون امضا» به کارگردانی وحید جلیلوند، داستان پزشکی قانونی است که پس از یک تصادف رانندگی، درگیر احساس گناه و پرسش‌های اخلاقی می‌شود. این فیلم با رویکردی واقع‌گرایانه به مسائل اجتماعی و اخلاقی در جامعه ایرانی پرداخته و به دلیل داستان قوی و بازی‌های تأثیرگذار مورد توجه قرار گرفت.
در جستجوی فریده در سال 2019 که پذیرفته نشد
«در جستجوی فریده» یک سینمایی مستند به کارگردانی آزاده موسوی و کوروش عطائی است که داستان زن ایرانی‌ای را روایت می‌کند که به عنوان کودک به فرزندخواندگی در هلند پذیرفته شده و پس از سال‌ها به ایران بازمی‌گردد تا خانواده واقعی خود را پیدا کند. این مستند به بررسی هویت، پیوندهای خانوادگی و چالش‌های احساسی و اجتماعی بازگشت به وطن می‌پردازد و به دلیل موضوع متفاوت و انسان‌دوستانه‌اش مورد تحسین قرار گرفت.
خورشید در سال 2020 که پذیرفته نشد
فیلم «خورشید» به کارگردانی مجید مجیدی داستان زندگی کودکان کار در تهران را روایت می‌کند که در تلاش برای یافتن گنجی مخفی در زیر زمین یک مدرسه قدیمی هستند. این فیلم با نگاهی واقع‌گرایانه به مسائل اجتماعی و اقتصادی کودکان کار پرداخته و توانسته است توجه بسیاری را به خود جلب کند.
قهرمان در سال 2021 که پذیرفته نشد
فیلم «قهرمان» به کارگردانی اصغر فرهادی، داستان مردی به نام رحیم را روایت می‌کند که به دلیل بدهی در زندان است. او فرصتی پیدا می‌کند تا با انجام یک عمل خیرخواهانه از زندان آزاد شود، اما این عمل او را با پیچیدگی‌های اخلاقی و اجتماعی جدیدی روبرو می‌کند. «قهرمان» نیز مانند دیگر آثار فرهادی، به بررسی مسائل اخلاقی و تضادهای اجتماعی می‌پردازد و به دلیل روایت قوی و پیچیدگی‌های داستانی‌اش، تحسین‌های زیادی کسب کرد.
جنگ جهانی سوم در سال 2022 که پذیرفته نشد
جنگ جهانی سوم فیلمی ایرانی به تهیه‌کنندگی و کارگردانی هومن سیدی و نویسندگی سیدی، آرین وزیردفتری و آزاد جعفریان است. محسن تنابنده در نقش اصلی، در کنار مهسا حجازی، ندا جبرائیلی، نوید نصرتی و مرتضی خانجانی در این فیلم بازی می‌کنند. این فیلم با سرمایه‌گذاری نماوا ساخته شده و نخستین‌باری است که یک پلتفرم پخش آنلاین ایرانی پروژه‌ای سینمایی می‌سازد؛ همچنین این فیلم دومین همکاری سیدی و نماوا پس از مجموعه قورباغه است.